Borkowski Robert Konflikty wspolczesnego swiata

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wybrane koncepcje historiozoficzneOtwartość dziejówKoncepcja zgodna z autokreacyjnym m$*+odelem czasu historycznego; wedle K.R.Popperaprzyszłość jest otwarta i niezdeterminowana, a jeśli nawet występuje w dziejach podobień-stwo między różnymi wydarzeniami historycznymi (np.powstawanie tyranii w starożytnej Grecji i współczesnych dyktatur), to ma ono znaczenie dla socjologa i politologa, natomiast podobnym zdarzeniom za każdym razem towarzyszą odmienne okoliczności i ta właśnie odmienność może przesądzić o dalszym biegu wypadków.Jeśli natomiast uwierzymy w prawo powtarzalnych cykli, to na pewno będziemy się doszukiwać i znajdować jego potwierdzenie, nie będzie to już je %*dnak nauka, tylko, zdaniem Poppera, „trująca choroba intelektualna naszych czasów, którą nazwać można filozofią proroczą”.Wszelkie ideologie zakładające, iż świat rozwija się według określonych praw uważał Popper za niebezpieczne historyczne proroctwa rozpoczynające w istocie totalitarne próby naginania rzeczywistości do zapro-jektowanych sztucznie, utopijnych schematów.Pesymizm historiozoficznyPesymizm historiozoficzny, czyli mit zmierzchu – wiara w nadejście schyłku lub zu-pełnego upadku cywilizacji występuje bądź w wersji stopniowej degradacji, bądź w apoka-liptycznej wizji końca świata (ta ostatnia stanowi raczej domenę myśli religijnej).Idee schyłku często towarzyszą chwilom upadku struktur państwowych i poglądy historiozofów są wówczas wiernym odzwierciedleniem panujących powszechnie nastrojów.Pesymizm i katastrofizm pojawił się w filozofii stoików jak np.u Seneki szerzącego wizję upadku grecko-rzymskiej kultury.Współcześnie poglądy tego rodzaju znajdziemy w pismach hiszpańskiego filozofa Jose Ortegi y Gasseta, który krytykował współczesną cywilizację techniczną i wskazywał możliwość nadejścia nowej ery barbarzyństwa, a także w dziełach Fry-deryka Nietzschego.W formie literackiej mit zmierzchu występuje w powieściach Josepha 18Conrada.Przekonanie o nadchodzącym „zmierzchu Zachodu” cechuje wielu anglosaskich historiozofów: Oswalda Spenglera, Arnolda Toynbee’ego, Paula Kennedy’ego głoszących teorię powstawania – rozwoju – upadku w odniesieniu do historii światowych mocarstw i kultur.MesjanizmMesjanizm dosłownie oznacza pogląd religijno-społeczny głoszący wiarę w nadejście wybawiciela (hebr.Masziach = pomazaniec), który przyniesie lepszą przyszłość i dokona dzieła wybawienia; natomiast w sensie poglądu historiozoficznego oraz politycznej ideologii stanowi mistyczną wiarę w posłannictwo własnego narodu lub ruchu politycznego, którego działalność przyniesie wyzwolenie, zmieni oblicze świata i rozpocznie nową erę; źródłem tego rodzaju poglądów była żydowska koncepcja Mesjasza, w późniejszym okresie idee mesjanistyczne występowały w chrześcijańskich ruchach chiliastycznych, a także w islamie; z czasem pojawiły się świeckie formy, jak np.w ideologii słowianofilstwa, panslawizmu rosyjskiego i dążeń do ciągłych podbojów wyrosłych z idei Moskwy jako„Trzeciego Rzymu” głoszonej w XVI stuleciu przez mnicha Filoteusza.Często pojawia się u narodów, które utraciły niepodległość (np.mesjanizm polski XIX wieku jako reakcja na klęskę powstania listopadowego, filozofia Józefa Hoene-Wrońskiego, Augusta Cieszkow-skiego i Andrzeja Towiańskiego, Dziady Adam $*+a Mickiewicza, Król-Duch Juliusza Słowac-kiego, Przedświt Zygmunta Krasińskiego).Również ideologie ruchów terrorystycznych i rewolucyjnych zawierają częstokroć wątki mesjanistyczne (terroryzm jako czyn przyspie-szający moment wyzwolenia i uszczęśliwienia własnego narodu lub nawet całej ludzkości, rewolucja jako moment zbawienia, czyli punkt eschatyczny, i zapoczątkowania nowej epoki w dziejach, oczyszczająca funkcja przemocy i terroru).Cykliczność dzi %*ejówKoncepcja powtarzalności wydarzeń cechuje nie tylko myśl starożytną i filozofię Wschodu, ale i wiele nowożytnych teorii historiozoficznych.Według nich wszystko powstaje i zanika, ginie i odradza się, jedynie ruiny są milczącymi świadkami obrotu kółhistorii.Już u Platona znajdziemy pogląd o cyklicznych nawrotach dziejów, także u rzym-skiego historyka Polibiusza (teza o cyklicznym rozwoju ustrojów państw: tyrania –– arystokracja – oligarchia – demokracja – tyrania.).Teoria powrotów historii pojawia się w pracach Giambattisty Vico („spirala historii”, pogląd o nawrotach barbarzyństwa).W ostatnich latach koncepcja cykliczności przeżywa swoisty renesans, czego wyrazem jest ogromna popularność wizji nadchodzącego „nowego średniowiecza” (np.książki Barbary Tuchman Odległe zwierciadło czy Roberta Vacco Średniowiecze puka do naszych wrót).Także w pesymistycznych wizjach „zmierzchu Zachodu” widoczny jest motyw cykliczności biegu historii, kiedy to wskazuje się na dominację i przemijanie potęgi kolejnych mocarstw (np.XIX wiek supremacja Anglii, XX wiek hegemonia USA, XXI wiek – stu-leciem Dalekiego Wschodu).19Historiozoficzny optymizmHistoriozoficzny optymizm wynika z przekonania o tym, że umysł ludzki gwarantuje stały postęp w historii ludzkości.Twórcze możliwości rodzaju ludzkiego realizują się więc w nieustającym rozwoju wiedzy, techniki, moralności i życiu społeczeństw.Schemat triadyczny (trójelementowy) wydaje się pojawiać w koncepcjach historiozoficznych najczęściej – już w początkach chrześcijaństwa ukształtował się podział na epokę Starego Testamentu (Boga Gniewu) i epokę Nowego Testamentu (Boga Miłości); opat Joachim z Fiore (1130–1202) dodał do tego schematu kolejny element, czyli epokę Ducha Świętego; według Joachima Trójca Święta stanowi zasadę historii, każda epoka posiada własną specyfikę, a przejścia między epokami mają gwałtowny charakter; poglądy te przyjęło wiele ruchów millenarystycznych, stały się też podstawą dyktatury Coli di Rienzo w 1347 r.; do schematu tego nawiązał polski filozof August Cieszkowski (1814–1894).Nowożytna idea postępu pojawiała się w pismach wielu filozofów, między innymi u Jeana Bodina, który uważał, że dzieje ludzkie są realizacją idei postępu w formie linear-nej.Znajdowała się, jako jeden z głównych motywów, w myśli francuskiego Oświecenia (np.u Jeana Condorceta), w filozofii pozytywistycznej (np.u Augusta Comte’a) oraz w marksizmie i myśli nowej lewicy [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne